درباره اتصال آیات سوره سبا سوره 34

 

در آیه 41 سوره سبا میخوانیم:

 

قَالُواْ سُبْحَانَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِم  بَلْ كاَنُواْ يَعْبُدُونَ الْجِنَّ  أَكْثرَُهُم بهِِم مُّؤْمِنُون‏

 

ولی مفسرین (تا آنجاییکه خبر داریم) اشاره ای ندارند به اینکه چرا (البته ظاهرا) آن ملائکه خطاب به خداوند میگویند تو ولی مایی "من دونهم".این درست نیست که به خداوند "من دونهم" گفته شود.

خداوند دون کسی یا چیزی نیست.خداوند فوق همه چیز و همه کس میباشد.

 

یک شاهد از بسیار  این دو آیه سوره فرقان است که مشابه دو آیه سوره سبا میباشند:

 

وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَ مَا يَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَيَقُولُ ءَ أَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِى هَؤُلَاءِ أَمْ هُمْ ضَلُّواْ السَّبِيلَ(17)

قَالُواْ سُبْحَانَكَ مَا كاَنَ يَنبَغِى لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِكَ مِنْ أَوْلِيَاءَ وَ لَاكِن مَّتَّعْتَهُمْ وَ ءَابَاءَهُمْ حَتىَ‏ نَسُواْ الذِّكْرَ وَ كاَنُواْ قَوْمَا بُورًا(18)

 

پس علت این گونه صحبت ملائکه در سوره سبا چیست؟

 

بدون ارتباط آیات سوره سبا و استفاده از الگوهای بیان آیات در این سوره و استفاده از کلیت قرآن فهم این موضوع مقدور نیست.

 

*********************

دو صفت الهی یعنی رحیم بودن و غفور بودن که نزدیک بهم هستند در تمام آیات قرآن بشکل "غفور" و "رحیم" آمده است.یعنی اول "غفور" بعد "رحیم". تنها در این سوره است که اول "رحیم" و سپس "غفور" آمده است:

 

يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فىِ الْأَرْضِ وَ مَا يخَْرُجُ مِنهَْا وَ مَا يَنزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيهَا  وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ(2)

 

جالب اینستکه سوره قبلی یعنی سوره احزاب با "غفورا رحیما" ختم شده است.گویی با ورود به سوره سبا تموج و سیلان آغاز میشود.

*********************

از قاموس قرآن داریم : مزق و تمزيق بمعنى پاره كردن و متلاشى كردن است‏

فقط در این سوره در آیات 7 و 19 از این کلمه و بعضی مشتقات آن استفاده میشود.

در این سوره باید ریز بین بود.باید به جابجایی ها حتی تا سطح حروف و کلمات دقت شود.مانند پراکندگی ذرات.تو در تو بیان کردن سیر از یکی به یکی دیگر از همان آیه دوم هویداست.

 

*********************

امر به تفکر در انسانها در کوچکترین واحد ها یعنی دو نفری یا تنها در این سوره است:

 

قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَاحِدَةٍ  أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنىَ‏ وَ فُرَادَى‏ ثُمَّ تَتَفَكَّرُواْ  مَا بِصَاحِبِكمُ مِّن جِنَّةٍ  إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ لَّكُم

بَينْ‏َ يَدَىْ عَذَابٍ شَدِيدٍ(46)

*********************

ارتباط نزدیک دو چیز یا دوگروه بهم و سیر از یکی به دیگری در این سوره زیاد است.مانند دو جنت از چپ و راست برای قوم سبا.ارتباط مستکبرین و مستضعفین تابع آنها و مکر شب و روز مستکبرین.

سیر امن و آسان از یک قریه به قریه دیگر برای قوم سبا قبل از انهدام کامل آن نیز نمونه دیگری است.

 

جابجایی ریز و سریع بین دو کلمه "هولا" و "ایاکم" در خطاب به دو گروه را در آیه 40 سوره سبا ببینید:

 

وَ يَوْمَ يحَْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثمُ‏َّ يَقُولُ لِلْمَلَئكَةِ أَ هَؤُلَاءِ إِيَّاكمُ‏ْ كَانُواْ يَعْبُدُونَ

 

بنظر میرسد در آیه 41 در عبارت "انت ولینا من دونهم" نیز اشاره به نزدیکی بسیار بین ضمیر "نا" و کلمات "من دونهم" است.به این معنی که این ملائکه در کمال تواضع نسبت به خداوند و انسان میگویند "تو ولی ما هستی مایی که از آنها (یعنی انسان ها) پایین تر هستیم.".ادامه میدهند آن انسان ها جن را عبادت میکردند.اکثر انسان ها  به آنها مومن بودند.اکثر آنها نه تمام آنها چون شیطان توان فریب مخلصین را ندارد.

 

اتصال کلماتی که قول ملائکه هستند نیز نشان میدهد که منظور از ضمیر "هم" در عبارت "من دونهم"

همان انسانها هستند:..انت ولینا من دونهم بل کانوا یعبدون...

 

این ملائکه همان هایی هستند که برخلاف ابلیس به انسان سجده کردند.ابلیسی که بجهت نافرمانی از جنیان شد.از نظر انسانها پنهان شد و اجازه گرفت در قلوب آنها نفوذ کند و آنها را بفریبد.

... َ فَسَجَدُواْ إِلَّا إِبْلِيسَ كاَنَ مِنَ الْجِن‏...آیه 50 سوره کهف

 

در آیه 20 سوره سبا از ابلیس نیز آمده است:

وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَيهِْمْ إِبْلِيسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِيقًا مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ

 

در سوره یس میفرماید:

أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَني‏ آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ (60)

 

در سوره اعراف میفرماید:

ثُمَّ لاََتِيَنَّهُم مِّن بَينْ‏ِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمَانهِِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ  وَ لَا تجَِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ(17)

 

مطلب دیگر اینکه ظاهرا دو گونه جن وجود دارند.یک عده که نفوذی در درون انسان ندارند و موجوداتی قوی و فعال هستند و تحت کنترل انسان نیستند مگر به امر خدا...ایشان گویی تکنیسین های عالم خلقت هستند.ازکارکنان سخت ابزار هستند ازمیان این گروه تعدادی درخدمت حضرت سلیمان بوده اند.

این جنینان توان ابلیس و ذریه او را ندارند.این جنیان ندانستند که سلیمان مرده است.(سبا آیه14)

 

گروه دیگر همان ابلیس و فرزندان اوهستند که از اول جن نبوده اند پس از نافرمانی جن شدند.

ابلیس و ذریه او می توانند موضوع مردن انسان را بدانند.مگر ممکن است موجودی که در قلوب ما نفوذ می کند و مارا میفریبد نداند که ما مرده هستیم یا زنده؟

 

ابلیس برترین ملائکه بوده است چون فقط او معترض به مقام انسان شد.

 

چرا خداوند به ملائکه میگوید آیا شما بودید که... ؟با این سوال میخواهد بفرماید که انسان موجود بزرگی است و او نباید به پرستیدن غیر خدا بپردازد حتی ملائکه را.ملائکه ای که مامور به سجده بر آنها هستند.

 

انسان تحت تاثیر و نفوذ ملائکه غیر از ابلیس نیست.آنها هم به انسان دسترسی ندارند مگر به امر خدا آنها برای انسان از خداوند طلب مغفرت میکنند تسلیم کامل خدا هستند و هر چه بفرماید عمل میکنند.

 

انسان باید شکر انسان بودن و مقام والای خود را بجا آورد.به آیات الهی و روز جزا ایمان بیاورد و در این کار صبر داشته باشد که او غفور رحیم و رحیم غفور است.

 

*********************

در آیه پایانی نیز از محروم شدن مجرمین از نعمات اخروی خبر میدهد.همانطور که پیروان آنها محروم شدند.باز هم سیر از پایان به اول.سیر اولیه از مجرمین به پیروان بوده ولی این سیر از پیروان به مجرمین اولیه است.

گویا در آخرت رسیدگی به حساب و کتاب افراد از افراد آخرین شروع میشود.به این ترتیب که ابتدا آنچه خود آخرین افراد در ارتکاب جرم ها مسئول و مقصرند محاسبه و ارزیابی میشود مابقی که آثار اعمال گذشتگان آنها بوده است به سمت گذشتگان یعنی افرادی قبلی سوق داده میشود.این رسیدگی به سمت افراد اولیه ادامه پیدا میکند. درجهت نیکو کاری به السابقون السابقون میرسد.

 

*********************

جا دارد از روی اصطلاح از آیه قرآن گفته شود : قد جئتک من سبا بنبا یقین.

صفحه اول