خمس در قرآن ، حکم تخفیفی برای زمانی خاص

امید است حفظ ارتباط آیات در هر سوره از جمله در سوره انفال و کلیت قرآن در حد توان و توفیق حاصل شود.

 

سوره انفال سرشار از تاکید بر ارتباط مومنین باهم است. بر استفاده از اموال عمومی برای اصلاح امور بینشان تاکید میکند.از فتنه و مشکلاتی که نه فقط گریبان خاطیان را خواهد گرفت بلکه گریبانگیر تمام افراد جامعه خواهد شد برحذر میدارد.دوستی مال دنیا مذمت میشود.ولایت مومنین اعم از مهاجرین و انصار بر یکدیگر موکدا بیان میشود.  

 

پرهیز دادن از مجادلات و اختلافات و اطاعت از ما انزل الله ، آخرین دستور الهی ، دستوری که جدید است یا دستور قبلی را از ابهام خارج میکند در اول سوره ، با عبارت "أَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ" بدفعات بیان میگردد...این بیان در انتهای سوره با اشاره به "كِتَابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ" و دستور اولیه خمس از غنائم ، با دستور بعدی "فکلوا مما غنمتم حلالا طیبا" ، رفع ابهام و نهایی میشود...مانند آنچه در سوره النساء و اطاعت از "الله و الرسول" یا آمدن وحی برای رفع مجادله در سوره مجادله رخ میدهد ، است... موضوعات غنائم و حدود اطاعت از اولوا الامر هر دو اساسی و مورد اختلاف هستند...

 

ضمن آیات 65 و66 سوره انفال مومنین در حد و اندازه هایی از قدرت ایمان و جهاد معرفی میشوند که قادر هستند 20 نفری حریف 200 نفر از کافرین باشند و یا 100 نفرشان در مقابل 1000 نفر از آنها.

این قدرت و توان برای ایشان با داشتن ضعف ایمانی بهنگام جنگی که در سوره انفال به آن اشاره میشود کاهش دارد در نتیجه 100 نفر از آنها میتوانند در مقابل 200 نفر قرار بگیرند.داشتن قدرتی باندازه یک پنجم.

 

اگر مومنین در حد و اندازه های ایمانی شایسته بودند چقدر از غنائم جنگی را به فقرا میدادند و چقدر تسلیم فرمان پیامبر میبودند؟

 

واضح است که در حد شایسته تمام آنچه غنیمت میگرفتند تقدیم رسول الله میکردند و اصلا دست نمی زدند و منتظر میماندند تا ایشان چه دستوری دهد.آنها برای غنیمت جنگ نمی کردند در راه مستضعفین و کمک به آنها فداکاری میکردند و در جستجوی رضوان الهی بودند. از غنائم برای تجهیزات جنگی برای دفعات بعدی استفاده مینمودند.

 

حالا که در یک پنجم از توان ایمانی هستند و بدنبال غنیمت بوده و حتی زودتر از زمان لازم میخواهند بابت اسرا فدیه بگیرند خداوند به آنها تخفیف میدهد و میخواهد در حد یک پنجم تقدیم رسول الله نمایند و به فقرا کمک شود و بقیه مال خودشان باشد و برآنها میبخشد و آنها را می آمرزد.

 

اشارات در علت بیان خمس غنائم را در آیات40 و 41 ببینیم. ببینید چقدر مفصل مختصات زمانی و مکانی خاص را بیان میکند.

 

این حکم برای زمان و مکان خاص بوده ولی انتظار بیش از این ها بوده و هست.

همین جا لازم است ذکر شود که این موضوع تایید کننده ناسخ و منسوخ در قرآن نیست چرا که وقتی خود حکم موقت اعلام یا فهمیده میشود دیگر ناسخی در پی ندارد بلکه احکام کامل کننده در پی خواهد داشت.همچنانکه در اواخر سوره اعلام کلی :فکلوا مما غنمتم حلالا طیبا و اتقوا الله ان الله غفور رحیم ...نشان از این دارد که مصرف غنائم باید بنحو کلی حلال باشد حلال یعنی به شرط رضایت اجتماعی و بسوی مساوات.برای اصلاح ذات بینکم هماهنگ با اول سوره.یعنی طبق حکم کلی الهی.

 

ظرفیت کامل در تکلیف تقسیم غنائم در سوره  حشر بیان میشود.جایی که غنائم زیادی بدست میاید که مومنین با جنگ مختصر یا بدون جنگ آنرا بدست می آورند.تقسیم غنائم با  همان عبارات مشابه سوره انفال است فقط کلمه خمس ندارد و از مومنین انتظار دارد که هر مقدار رسول الله به آنها میدهد یا نمی دهد قبول کنند.

 

این حالت مانند همان تسلیم و اطاعتی است که هنگام ایمان کامل و جنگ تمام عیار هم از مومنین انتظار میرود.جانفشانی برای رضای خداوند بدون انتظار ذره ای سهم از غنائم. این همان فرمان نهایی و آخرین قرآن بترتیب سور در این زمینه در سوره 59  سوره حشر است.

 

نقل است تقسیم غنائم در عمل نیز به صور مختلف بوده است.زمانی رسول الله از سهم خود صرف نظر میکرده و به افراد دیگر میداده است و سهم افراد نیز بهمین نحو متغیر بوده است.

 

برای همین هم بنظر میاید اندازه خمس غنائم حکم قطعی برای تمام زمانها نبوده است.میزان زمان آسانگیری مقدار غنائم در یاد و خاطر و دفتر تمام افراد کم ایمان و کم همت و کم دقت میماند ولی انتظارات و اجرای هر چه کامل تر تکالیف فراموش میشود (عمدا یا سهوا و وسوسه خناسان).

 

 

مقدار سهم از غنائم در زمان خاص و آسانگیری وسیله ای برای جنگ ها به خاطر ثروت اندوزی دنیایی در زمانهای بعد شد...

 

آیا این خود آزمون الهی نیست؟

هدایت تسلیم شدگان و ضلالت و خسران ظالمین با قرآن نیست؟ غنائم دنیایی وسیله آزمون شده است.چه آزمون ساده و خطرناکی و با چه دلیل شرعی موجه!! (البته در نظر اول و غیر دقیق و بدون اعتقاد به ارتباط آیات هر سوره با یکدیگر و ندیده گرفتن کلیت قرآن)

 

--------------------------------------------------------------

 

درباره این آیه از سوره انفال:   لَوْ لا كِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ

برداشت های مختلف شده است از جمله :

" اگر نبود آن قضايى كه از ناحيه خدا رانده شده كه شما را به عذاب هلاك نكند- اگر در اينجا بيان نكرد كه آن قضاء چه بوده براى اين است كه در مقام عتاب، مبهم گويى مناسب‏تر است‏"(ترجمه تفسیر المیزان)

 

"اگر فرمان سابق خداوند در لوح محفوظ نبود كه غنيمت‏ها براى شما مباح است، به خاطر حلال شمردن آن پيش از اباحه، عذاب و كيفر بزرگى به شما مى‏رسيد" (ترجمه تفسیر جوامع الجامع)

 

"ولى آنچه مناسبتر با تفسير مجموع آيه است، اين است كه:" اگر نه اين بود كه خداوند از پيش مقرر داشته است كه تا حكمى را به وسيله پيامبرش براى بندگان بيان نكرده آنها را مجازات نكند، شما را به خاطر اينكه به دنبال گرفتن اسيران به منظور جلب منافع مادى رفتيد و موقعيت ارتش اسلام و پيروزى نهايى آن را به خطر افكنديد، سخت كيفر مى‏داد، ولى همانگونه كه در آيات ديگر قرآن تصريح شده، سنت پروردگار اين است كه نخست احكام را تبيين مى‏كند سپس متخلفين را كيفر مى‏دهد" مانند" وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا" (سوره اسراء آيه 15)."(تفسیر نمونه)

------------------------

 

ارتباط با آیات قبل که معلوم میکند توان مسلمانان به یک پنجم رسیده و در حال ضعف ایمانی هستند...

 

در آن آیات برای روحیه دادن و کمک به مومنین در مقابله با کافرین اعلام شد که اگر کافرین روی گرداندند بدانید که خداوند سرپرست شما و بهترین یار و یاور است و بدانید که تنها یک پنجم از غنائم سهم خداوند است و بقیه مال خودتان باشد...

 

1402/11/21

 

و از طرف دیگر ، آیات ما قبل نیز اقتضاء دارد که بگوییم "کتاب من الله سبق" همان تقدیر خمس از غنائم بوده است .... زمان تقدیر خمس از غنائم ("الآن") با زمان آیه بعد که بدون حرف "و" در ادامه می آید فرق میکند...زمانی گذشته است ، همچنانکه کلمه انتهایی "الصابرین" اشاره دارد....

 

البته دوبار عبارت "الله مع الصابرین" در سوره انفال ذکر شده است...طی آیات میانه این دو مورد ، روایات و خطابات و روی سخن برای همان مومینن صدر و ذیل سوره است ...حکم صدر سوره مبنی بر انفال برای اصلاح ذات بین مومنین است با آخرین

 

دستور اقتصادی ذیل سوره مبنی بر حلالا طیبا تطبیق میشود...پس از آخرین دستور اقتصادی ذیل سوره ، بیان اولوا الارحام بودن مومنین است که با ذات فاسد بین کافرین فرق دارد...

 

الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۶۶﴾

 

مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۶۷﴾

 

در دستور "یک پنجم از غنائم" به اسیر نمودن و دریافت فدیه اشاره نشده بود لذا از اسیر گرفتن آنها میگذرد و بر آنها می بخشد...

 

اما اشاره مجدد به استفاده از غنائم با عبارت "حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ" را که توضیح برای تقسیم این غنائم و غنائم بعد از این و برای همیشه است باید بمعنی شرط کلی "مطابق با دستور الهی" گرفت همانطور که در موارد مشابه چنین برداشتی از "حلالا طیبا" میشود:

 

فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ ﴿۱۱۴﴾ نحل

إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۱۵﴾ نحل

 

آیات بعدی که در انتهای سوره انفال هستند در هماهنگی با اوایل سوره میرساند که غنائم باید برای اصلاح ذات بینکم باشد برای کمک به اجتماع بهم پیوسته مومنین و این همان "َحَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ " یعنی طبق دستور الهی بودن و تعاون بین مومنین است...

 

امید دادن به اسرا که اگر خیری در قلوب شما دیده شود بهتر از آنچه از شما گرفته شد داده خواهد شد مانند پناه دادن و کمک کردن در راه خدا میگردد...گویی شما را ربودند ولی خداوند پناه میدهد...

 

همانطور که در آیه 26 سوره انفال از زمانی میگوید که مومنین ربوده میشدند خداوند آنها را پناه داد:

 

وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخَافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۲۶﴾ انفال

 

چیدمان آیات در این سوره بسیار زیباست...عبارت وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا  فقط در این سوره آمده است.

صفحه اول